Prezentowane poniżej narzędzia powstały w ramach projektu badawczego „Standaryzacja zadośćuczynień za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby najbliższej (art. 446 § 4 k.c.)”, w celu wspomagania sędziów orzekających w tego typu sprawach. Ich opracowanie poprzedzono badaniami aktowymi prowadzonymi przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury we współpracy z zespołem ekspertów, w skład którego wchodzili sędziowie orzekający w sprawach cywilnych oraz pracownicy naukowi. Więcej informacji na temat projektu znajduje się tutaj.

Przed użyciem narzędzia prosimy o zapoznanie się z dotyczącą go instrukcją.

Narzędzie wyświetla listę spraw, w których przyznano zadośćuczynienie za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby najbliższej, umożliwiając jednocześnie zawężenie wyników do tych, które spełniają określone kryteria. Zestawienie zawiera datę wydania prawomocnego orzeczenia, sygnaturę akt i nazwę sądu dla pierwszej i, jeśli była, drugiej instancji oraz kwotę przyznanego zadośćuczynienia. Ponadto, jeśli badane orzeczenie znajduje się na Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych, zamieszczono również link do treści wyroku z uzasadnieniem (ikona ). Obok filtrów umieszczono pola informujące o wartości mediany, pierwszego i trzeciego kwartyla oraz zadośćuczynienia najniższego i najwyższego w wybranym zakresie spraw.

Miary statystyczne

Do przedstawienia wartości średnich wybrano kwartyle. Zrezygnowano z podawania średniej arytmetycznej z uwagi na jej wrażliwość na wartości odstające.

Kwartyle dzielą zbiór na cztery równoliczne części – pierwszy kwartyl oddziela ¼ najniższych wartości, trzeci kwartyl oddziela ¼ najwyższych wartości, drugi kwartyl, czyli mediana, dzieli zbiór wartości na dwie części zawierające taką samą liczbę wyników.

Obliczenia

Kwoty wyświetlane w narzędziu nie zawsze są równe kwotom nominalnie zasądzonym w wyroku. Różnica może wynikać z przyjętego przez sąd przyczynienia się zmarłego do swojej śmierci oraz z wypłaty zadośćuczynienia przez ubezpieczyciela w postępowaniu likwidacyjnym lub w związku z postępowaniem karnym. Biorąc pod uwagę fakt, że w poszczególnych sprawach czynniki te w różnym stopniu wpływają na wysokość zasądzonej kwoty, analizy zadośćuczynień nie można oprzeć jedynie na porównaniu kwot zawartych w orzeczeniach. Z tego powodu dla każdej sprawy dokonano stosownych obliczeń, a prezentowana w narzędziu kwota równa jest wartości zadośćuczynienia, jakie przyznałby sąd w danej sprawie, gdyby zmarły nie przyczynił się do swojej śmierci, a powód nie otrzymał żadnych kwot tytułem zadośćuczynienia poza badanym postępowaniem.

Wiek zmarłego i powoda

Ponieważ filtrowanie wieku powoda/zmarłego według konkretnej liczby lat prowadziłoby do znacznego ograniczenia liczby otrzymywanych wyników, we fragmentatorze zastosowano przedziały wiekowe. Oczywiście różnica wieku jednego roku będzie miała zupełnie inne przełożenie na sytuację małego dziecka, które intensywnie się rozwija, a inne na sytuację np. osoby dorosłej, dlatego zastosowanie przedziałów równych (np. co 5 lat) nie byłoby tutaj optymalne. Wobec tego przyjęto przedziały wiekowe wzorowane na psychologicznej periodyzacji etapów rozwoju człowieka, ustalając ich granice następująco:

• dziecko nienarodzone,
• dziecko do ukończenia 28 dnia życia (noworodek),
• dziecko do ukończenia pierwszego roku życia (niemowlę),
• 1 - 3 lata (wczesne dzieciństwo),
• 3 - 6 lat (średnie dzieciństwo),
• 6 - 11 lat (późne dzieciństwo),
• 11 - 15 lat (wczesne dorastanie),
• 15 - 19 lat (późne dorastanie),
• 19 - 26 lat (wczesna dorosłość),
• 26 - 35 lat (wczesna dorosłość),
• 35 - 65 lat (średnia dorosłość),
• powyżej 65 lat (późna dorosłość),

przy czym wartości graniczne kwalifikowane były do grupy starszej, tzn. np. jeśli powód/zmarły w dniu wypadku obchodził 15 urodziny, sprawa, która go dotyczy, wyświetli się po wybraniu przedziału 15 - 19 lat. Oczywiście, mając na uwadze fakt, że nie każdy piętnastolatek osiąga już etap późnego dorastania, może się zdarzyć, że mimo wszystko bardziej właściwe w danym przypadku będzie wybranie przedziału 11 - 15 lat, lub wybranie obu przedziałów, tzn. przejrzenie spraw dla grupy wiekowej 11 - 19 lat (wybranie kilku przedziałów jest możliwe z wciśniętym klawiszem CTRL).

Grupę młodych dorosłych podzielono dodatkowo na dwa przedziały: 19 - 26 lat i 26 - 35 lat, z uwagi na fakt, że jest to okres intensywnych zmian wśród osób, które podjęły studia – rozpoczyna się życie zawodowe, następuje całkowite usamodzielnienie finansowe, dochodzi do założenia własnej rodziny, pojawiają się nowe ważne relacje, a tym samym też zmieniają się relacje dotychczasowe np. z rodzicami.

Staż małżeński

Podobne rozwiązanie jak dla wieku powoda/zmarłego zastosowano w przypadku fragmentatora dotyczącego stażu małżeńskiego, tzn. przyjęto przedziały czasowe. Ponieważ jednak dynamika rozwoju związku może być zupełnie inna dla różnych małżeństw, nie sposób zaproponować stałych przedziałów czasu, które mogłyby ją odwzorować. Z tego powodu przyjęto podział uwarunkowany typowymi zmianami w sytuacji małżeństwa/rodziny:

• staż małżeński poniżej jednego roku (brak potomstwa i związanych z nim obowiązków; zwykle trwający jeszcze okres zakochania),
• staż małżeński od 1 do 5 lat (pojawienie się dzieci i licznych obowiązków związanych z opieką nad nimi; zwiększone potrzeby finansowe),
• staż małżeński od 5 do 10 lat (dzieci w wieku wczesnoszkolnym),
• staż małżeński od 10 do 25 lat (dzieci w wieku szkolnym aż do usamodzielnienia się),
• staż małżeński od 25 do 50 lat (dzieci usamodzielnione, pojawienie się wnuków),
• staż małżeński powyżej 50 lat (emerytura; różnego rodzaju niedomagania; bardzo długi okres wspólnego życia).

Stopień bliskości relacji

Narzędzie przyjmuje trzy stopnie bliskości relacji pomiędzy powodem a zmarłym (bardzo bliski, bliski i słaby). Jako bliskie uznawano relacje pomiędzy członkami kochającej się i prawidłowo funkcjonującej rodziny. Dopiero wówczas, gdy relacje te odbiegały od takiego wzorca (in plus oraz in minus) odpowiednio kwalifikowano je jako bardzo bliskie lub słabe, np. typowa relacja matka – niemowlę ma przeciętny (bliski) stopień bliskości relacji, chociaż jest to relacja subiektywnie bardzo bliska. Taką samą relację uznano za bardzo bliską jedynie wówczas, gdy np. zmarło jedyne, długo wyczekiwane dziecko.  Typowa relacja babka – wnuk także ma przeciętny stopień bliskości. Jeśli jednak babka wychowywała wnuka, zajmowała się nim na co dzień, wówczas taka relacja została oceniona jako bardzo bliska. Jeśli babka nie utrzymuje relacji z wnukiem, widuje go raz do roku itp., taka relacja została oceniona jako słaba (mniejsza niż przeciętna).

Szczególne okoliczności

Przyjmowano, że w sprawie wystąpiły szczególne okoliczności śmierci i/lub przeżywania żałoby, jeśli:

• nastąpiło istotne pogorszenie funkcjonowania powoda w sferze psychicznej przekraczające granice „standardowej” żałoby,
• powód korzystał z pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej (co przyjął sąd w uzasadnieniu),
• w wyniku zdarzenia doszło do jednoczesnej śmierci więcej niż jednej osoby bliskiej dla powoda,
• zmarły umierał na oczach powoda,
• okres agonii zmarłego był wydłużony,
• zmarła była w ciąży lub śmierć nastąpiła w związku z porodem,
• nastąpiła konieczność identyfikacji zwłok (zmasakrowanych, rozczłonkowanych, zwęglonych),
• śmierć zmarłego była związana ze szczególnym cierpieniem

lub wystąpiły inne podobne okoliczności.

Rok wniesienia pozwu a rok z sygnatury

W przypadku, gdy sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania lub z innych przyczyn została wpisana pod nowy numer, a także w przypadku połączenia spraw do wspólnego rozpoznania, może się zdarzyć, że rok wpływu pozwu nie koresponduje z sygnaturą sprawy.

Stosowane oszacowania

Nie zawsze na podstawie dostępnych materiałów można było precyzyjnie określić wartości wszystkich kryteriów stosowanych w narzędziu. W takich przypadkach dokonywano ich oszacowania w oparciu o niżej podane zasady:

1. Jeśli brakowało informacji o wieku powoda lub zmarłego i nie było możliwe jego ustalenie w inny sposób, przyjmowano umownie, że:

• różnica wieku między rodzicem a najstarszym dzieckiem wynosiła 25 lat;
• różnica wieku między dziadkiem/babką a wnukiem wynosiła 50 lat;
• rodzeństwo było w tym samym wieku;
• małżonkowie byli w tym samym wieku.

2. Jeśli nie podano, czy zmarły był jedynym dzieckiem powoda, uznawano, że nie był (przyjmując, że gdyby okoliczność ta była istotna dla sądu, zostałaby wspomniana w uzasadnieniu).

3. Przyjmowano, że jeśli dziecko mieszka w bursie/na stancji, to nie mieszka z rodzicami.

Narzędzie wyświetla listę spraw, w których sąd przyjął, że zmarły przyczynił się do swojej śmierci. Zestawienie zawiera sygnaturę akt i nazwę sądu dla pierwszej i, jeśli była, drugiej instancji oraz wysokość przyczynienia. Jeśli badane orzeczenie znajduje się na Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych, zamieszczono link do treści wyroku z uzasadnieniem (ikona ). Obok filtrów umieszczono pola informujące o wartości dominanty (wartość występująca najczęściej) oraz minimalnego i maksymalnego przyczynienia w wybranym zakresie spraw.

Wybranie jednego sposobu przyczynienia wyświetla te sprawy, w których zmarły przyczynił się do swojej śmierci tylko w ten jeden sposób; wybranie dwóch sposobów przyczynienia wyświetla sprawy, w których zmarły przyczynił się do swojej śmierci jednocześnie na oba sposoby itd.

AKTUALIZACJA NARZĘDZI

Zaprezentowane narzędzia mają tym większą wartość, im lepiej odwzorowują faktyczny stan orzecznictwa. Dlatego zwracamy się z uprzejmą prośbą do sędziów orzekających w sprawach cywilnych o wypełnianie krótkiej ankiety po uprawomocnieniu się wyroków w sprawach o zadośćuczynienie z tytułu śmierci osoby najbliższej, a także o dodawanie treści tych wyroków do Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych. Wypełnienie ankiety nie powinno zająć dłużej niż 5 minut. Rozpowszechnienie narzędzia i jego aktualizacja mają szansę realnie wpłynąć na zmniejszenie liczby spraw o zadośćuczynienie trafiających rokrocznie do sądów.

Wypełnienie ankiety wymaga zalogowania na platformie e-KSSiP. Jeśli nie posiadasz jeszcze konta, a chcesz je założyć, kliknij tutaj.

Aby wypełnić ankietę, kliknij tutaj.

W przypadku zauważenia błędów lub wystąpienia problemów technicznych prosimy o kontakt pod adresem: [email protected].